میراث فرهنگی و جفای روزگار ما

چاپ صفحه

میراث فرهنگی... ، شاید خیلی ها با شنیدن این کلمه، تخت جمشید، پاسارگاد، مسجد امام اصفهان و یا دیگر بناهایی که رسانه های جمعی هر روز آن ها را نشان می دهد به خاطر آورند. کمتر کسی را پیدا می کنید که با شنیدن عنوان " میراث فرهنگی " مسجد جامع کرمان، حمام ته باغ لَلِه و یا بناهایی گمنام از این دست را از ذهن خود عبور دهد.

میراث ما / احمد مقدسی: چرایی این نکته را می توان با نگاهی کوتاه به وضعیت کنونی آن ها دریافت کرد.

مسجد جامع کرمان از آثار منحصر به فرد دوره ی آل مظفر است که شاید بناهای هم عصر آن را به تعداد انگشت شمار در یزد بتوان پیدا کرد. هسته ی اولیه ی مسجد مربوط به بعد از حمله ی مغول در حدود قرن هشتم هجری است. مساجد از دوران اولیه اسلام، همواره به عنوان قلب تپنده ی شهر مورد توجه بوده اند. در طول سالیان دراز الحاقاتی به این مسجد شده است. ابتدایی ترین الحاقات از دوران تیموری است و تا دوره ی قاجار ادامه پیدا کرده است.

متأسفانه در سال های اخیر به دلیل بالا آمدن آب های زیر زمینی و نبودن سیستم فاضلاب این بنا به طور تدریجی آسیب دیده است. کسانی که از این مسجد بازدید نموده اند حتماً شاهد رطوبت در پای ستون های شبستان آن بوده اند. حمام تاریخی ته باغ لَلِه برای خیلی از کرمانی ها به واسطه ی اسم محله اش آشناست. در فرهنگ ایرانی، حمام ها نمونه های بارزی از اهمیت پاکی و زیبایی در بین مردم است. یادگاری زیبا از دوران قاجار که در آن دوران یکی از عناصر اساسی در کنار مسجد، آب انبار و مغازه ها در خدمات رسانی به محل ایفای نقش می کرده است. کاربندی های به کار رفته در گرمخانه ی حمام یکی از زیبا ترین تلفیق های سازه و معماری در دوران قاجار است. در پی بی مهری های خواسته و ناخواسته ی این دوران سطح آب در این بنا در بعضی قسمت های آن تا حدود 2 متر بالا آمده است.

تلاش هایی برای پاکسازی، به صورت داوطلبانه در سال 87 توسط دانشجویان مرمت بناهای تاریخی دانشگاه شهید باهنر کرمان انجام شد تا شاید تلنگری به مسئولین میراث فرهنگی کرمان برای نجات این بنا باشد. علیرغم دلسوزی های زیاد دانشجویان برای نجات این بنا از خطر تخریب، که حتی در موردی یکی از دانشجویان مرمت موضوع پروژه پایانی خود را این حمام قرار داد، واکنشی از سمت مسئولین میراث فرهنگی در خصوص مشاوره برای ساماندهی این بنا انجام نشد. شاید خیلی از مردم کرمان محله ی قبه سبز را بشناسند.

بنای تاریخی قبه سبز مربوط به قراختائیان کرمان(قرن نهم هجری) است و طبق نظر برخی از محققین و صاحب نظران، قدیمی ترین نمونه ی کاشی معرق در ایران است.

مجموعه ی قبه سبز متشکل از چند بنا شامل مدرسه و مقبره بوده است که متأسفانه در اثر زلزله ی سال 1314 هجری قمری تخریب شده است و تنها سردر مدرسه ی آن اکنون باقی است. در بازدیدی که نگارنده در خرداد ماه 90 از این بنا انجام دادم با صحنه ای اسف بار مواجه شدم، کاشی های جمع آوری شده از محوطه ی بنا به طرز نامناسبی روی هم تلمبار شده و در معرض خطرات جوی قرار گرفته است.

هرچند از اصل بنای قبه سبز تنها یک ایوان باقی مانده است اما رسالت عملی سازمان های مسئول مانند میراث فرهنگی، حفاظت و صیانت از ثروت های فرهنگی موجود می باشد.

بافت تاریخی کرمان، مفهومی که شاید در گذر سال های اخیر مردم کرمان با آن بیگانه اند. بافت تاریخی کرمان یادگاری از دوران صفویه تا قاجار است که عناصر شهری مهمی مانند مجموعه های ابراهیم خان، گنجعلی خان، حاج آقا علی و ... در مجاورت آن شکل گرفته اند.

مانند خیلی از شهرهای ایران، این بافت تاریخی نیز از خیابان کشی های بی اصول دوران رضاخان مصون نمانده است.

این در حالی است که در فاصله ای نه چندان دور شهر یزد با داشتن بافت تاریخی پهناور خود مراحل ثبت جهانی را به عنوان بزرگترین بافت تاریخی دنیا پشت سر می گذارد.

کاشی های تلمبار شده در قبه سبز کرمان، عکس: نگارنده

اگر از منطقه ی کوه صاحب الزمان نگاهی به منظر شهری کرمان و علی الخصوص بافت تاریخی آن بیندازیم سقف های شیروانی را خواهیم دید که ظاهراً می تواند ناشی از بارندگی زیاد کرمان در سال های اخیر باشد! خانه های منحصر به فرد در بافت تاریخی نیز در این روزها معمولاً یا محلی برای جمع شدن معتادان و یا سکونت مهاجران افغانی است که توجهی به نگهداری و مرمت آن ها ندارند.

برخلاف علاقه ی زیاد قشر سرمایه دار کرمان-که نمونه ی این سرمایه گذاری را در منطقه ی هفت باغ می توان مشاهده کرد- فقدان تشویق بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در بافت تاریخی در جهت مرمت و احیاء این بناها به وضوح دیده می شود. با نگاهی به شهرهای یزد و اصفهان و مشارکت بخش خصوصی در احیاء بناهای تاریخی و ایجاد فرصت های شغلی جدید فاصله ی میان جذب توریست در این شهرها با کرمان مشاهده می شود.

مشکل محسوس دیگر در خصوص بافت تاریخی کرمان نبودن سازمانی واسطه بین میراث فرهنگی و شهرداری (شهرداری بافت تاریخی) است که بتواند هم بر ساخت و سازهای جدید نظارت کند و هم محافظت از ارزش های میراث فرهنگی را تضمین نماید.

در انتها باید گفت همین چند بنای خشتی و یا به قول بعضی ها مخروبه، هویت و سند فرهنگی مردمان این مرز و بوم می باشند که اگر در این روزها مورد غفلت و بی توجهی قرار بگیرند و سازمان های مسئول حرکتی در جهت حفظ و مرمت آن ها انجام ندهند، آیندگان این سرزمین انگشت اتهام را تنها به سوی ما خواهند گرفت.

احمد مقدسی
دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت و احیاء بناها و بافتهای تاریخی
دانشگاه هنر تهران

مقالات مرتبط

----------------
تمامی حقوق برای میراث ما محفوظ وانتشار مطالب با ذکر منبع بلامانع است

اعلام دیدگاه در مورد این خبر

تنها نظراتی که با حروف فارسی نوشته می شوند قابلیت انتشار خواهند داشت.

حقوق برای پایگاه خبری میراث ما محفوظ و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.

طراحی و پشتیبانی: گروه تکاپو