مهدی حجت: سکوت دیگر کافی است!

به گزارش میراث ما به نقل از ایسنا؛ مهدی حجت ادامه داد: ایکوموس جهانی امسال را با عنوان سال «میراث یادآوری» نامیده و تصمیم گرفته است تا با توجه به قابلیت‌های «یادآوری» در میراث فرهنگی، آن‌ها را به ارزش تبدیل کند.

وی «یاد» را به معنی تقابل بین حاضر و غایب دانست و اظهار کرد: زمانی که یک حاضر، یک غایب را صدا می‌کند، «یاد» رخ می‌دهد که این به معنی عین و ذهن است. تقریبا همه‌ی اشیا این قدرت را دارند که ما را یاد چیزی بیندازند. اگر بخواهیم این‌گونه جوانب را به‌صورت عمومی و همه‌جانبه مطرح کنیم، مصداق آن یک یادآوری بزرگ است.

حجت با طرح این پرسش که چرا یک جامعه به این سمت می‌رود تا چیزی را به یاد آورد؟ گفت: جوامع بشری گاهی در برخی حالات گذشته، یادآوری یک مورد برای‌شان اهمیت پیدا می‌کند. تنها راه برای کسانی که می‌خواهند قابلیت در میراث فرهنگی را به ارزش تبدیل کنند، ایجاد نوعی آگاهی در طرف مقابل است که نشان دهد، آن موارد ارزشمندند.

او با تأکید بر این‌که رخ دادن یادآوری باید جنبه‌ی عمومی پیدا کند، ادامه داد: در نگاه کردن به حاضر و به یاد آوردن غایب، ارزشی را به یاد می‌آوریم که از ابتدا وجود داشته است. شرقی‌ها و ایرانی‌ها نقطه‌نظرهای فرهنگی زیادی برای دیدن مصداق‌ها دارند. با این وجود، باید ظرفیت‌ها در موضوع یادآوری را به کار گیریم و از آن استفاده کنیم.

وی که در جمع اعضای ایکوموس ایران در مرکز هنرپژوهی نقش جهان و به‌مناسبت روز جهانی «محوطه‌ها و بناهای تاریخی» سخن می‌گفت، خطاب حاضران اظهار کرد: مسوولان شهر تهران مدتی پیش به ایکوموس پیشنهاد کردند تا مجموعه‌ی عناصر معماری که یادآور خاطرات گذشته در تهران است، شناسایی و معرفی شوند. من معتقدم این پیشنهاد، اقدامی است که می‌توانیم آن را به ایکوموس جهانی نیز نشان دهیم.

در ادامه‌ی این جلسه، رضا شیرازیان - از اعضای ایکوموس ایران - با اشاره به بیانیه‌ی سازمان جهانی ایکوموس، اظهار کرد:‌ نامگذاری امسال از سوی ایکوموس جهانی در ترجمه‌ی ما، با عنوان «میراث یادآوری» آمده، این در حالی است که معتقدم کلمه‌ی انتخاب‌شده برای امسال، به «میراث یادبودها» اشاره دارد؛ به این معنی که این‌که بدانیم در یک مکان تاریخی یک اتفاق رخ داده و آنجا را فضای یادبود و بزرگداشت کنیم.

حجت در این‌باره توضیح داد:‌ برای کلمه‌ی «یادبود» در فرانسه و انگلیسی یک معادل استفاده شده است و دو عنوان در متن بیانیه وجود دارد؛ یکی این‌که چیزی را به‌عنوان یادمان می‌سازند، ولی در عین حال می‌گویند، چیزهایی وجود دارد که ساخته می‌شوند. در متن بیانیه هر دو کلمه «یادمان» و «یادآوری» را مورد توجه قرار داده‌ایم. آنچه در ایران برای «یادآوری» ساخته شده، زیاد مسبوق به سابقه نیست، حتا انتخاب تصویر «بیستون» برای پوستر امسال، به همین دلیل است، چون کتیبه‌ی آن برای یادآوری ساخته شده است. باید توجه کنیم که دشت چالدران برای یادآوری به‌وجود نیامده است، اما اکنون ظرفیت یادآوری را دارد.

بنابر این گزارش، در ادامه این جلسه، محمدرضا حائری شیرازی - از اعضای ایکوموس ایران - تأکید کرد: در ایران معمولا به‌دنبال قصوری هستیم که رخ داده است. به‌عنوان مثال، معتقدم نباید مقبره‌ی رضاشاه تخریب می‌شد، چون اکنون می‌توانست برای ما یک یادآوری خوب از دوران دیکتاتوری باشد.

آرش بوستانی - دبیر ایکوموس ایران - نیز در سخنان کوتاهی با اشاره به این‌که امسال ایکوموس، بیانیه‌ای به‌صورت رسمی صادر نکرده و فقط شرحی را بر دلیل ایجاد ایکوموس منتشر کرده که توسط دکتر حجت ترجمه شده است، آن متن را در جلسه خواند.

در این متن آمده است: «فهم، نگهداری و حفاظت از بناها، محوطه‌ها و مجموعه‌هایی که توجه آن‌ها با تاریخ و خاطره پیوند خورده است، در کانون توجه ایکوموس قرار دارد. ارزش این عناصر میراث فرهنگی به تاریخ جوامع و مردم و هنرها و علوم ایجادشده توسط ایشان پیوسته است.

به این ترتیب، این آثار و محوطه‌ها - از جمله مکان‌های تاریخی با صور پیچیده‌تر و ویژه‌ای نظیر مناظر زنده - حاملین ملموس خاطره‌ی بخشی از تجربه‌ی انسانی است. لذا این آثار به شیوه‌ی خود با برخورداری از اصالت و یکپارچگی سهمی در یادآوری و انتقال ارزش‌ها خصوصا ارزش‌های تاریخی دارند.

این مقال صرفا امری امروزی نیست. رییس سابق ایکوموس، مایکل پت‌زت، غالبا به جمله‌ای از سیسرو اشاره می‌کرد که به جای شکل و مقیاس بنا به ظرفیت آن در یادآوری چیزی توجه داشت. ورای این دریافت کلی از رابطه‌ی نزدیک تاریخ و میراث بشری که دغدغه‌ی اصلی ایکوموس و اعضای آن است، موضوع روز جهانی بناها و محوطه‌ها در سال ۲۰۱۴ - «میراث یادآوری» - فرصتی برای معرفی آثاری فراهم می‌آورد که به قصد یادآوری واقعه، شخص یا اندیشه‌ای ایجاد شده‌اند.

انتخاب این موضوع تا حدی ملهم از صدسالگی آغاز جنگ جهانی اول (۱۹۱۸-۱۹۱۴) است. این فاجعه‌ی بزرگ دوران مدرن به‌جهت مقیاس بی‌سابقه‌ی تخریب و گستره‌ی جهانی آن، جوامع را به اتخاذ شکل جدیدی از یادآوری سوق داد که تأکید بیشتر آن نه بر حوادث و افراد قهرمان، بلکه بر مفهوم ایثار و هویت فردی قربانیان بی‌شمار آن استوار بود. این برداشت جدید به آفرینش میراثی متمایز از بناها و محوطه‌ها منجر شد که صرفا با هدف یادآوری ساخته شده‌اند.

«میراث یادآوری» به صور گوناگونی تجلی یافته است: کتیبه‌ها، مقابر با معماری و پیکره‌های یادمانی، عناصر ساده‌ی منعکس‌کننده‌ی سنت‌های بومی یا محوطه‌های اختصاص‌یافته به گورستان‌ها یا باغ‌های یادمانی. این میراث همچنین شامل عناصری است که ارزش‌های یادبودی به آن افزوده شده است مانند خرابه‌ها یا آثار صنعتی دارای لوح اهدا و یا میادین عمومی که موقعیت آن یادآور حادثه‌ای تاریخی یا فردی خاص است.

بسیاری از محوطه‌های فرهنگی ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی دارای وجه یادآوری است: تاج‌محل در آگرای هند، بنای گنبد گن‌باکو یادبود صلح هیروشیما در ژاپن، تالار قرن در بروسلاو لهستان یا مجسمه‌ی آزادی در نیویورک آمریکا.

ایکوموس با طرح موضوع «میراث یادآوری» برای روز جهانی بناها و محوطه‌ها در سال ۲۰۱۴ از کلیه‌ی کمیته‌های ملی و بین‌المللی، اعضا و همکاران صمیمانه درخواست می‌کند تا به شکلی از میراث توجه کنند که هدف آن گویای نیاز عمیق بشر به یادآوری و انتقال یاد به دیگران باشد. این پیشنهاد فرصتی است برای تأمل در مسائلی که در جهان معاصر راجع به یادآوری و پیچیدگی‌های حفاظت از آن وجود دارد.

از کمیته‌های ایکوموس صمیمانه دعوت می‌شود که با ترتیب دادن همایش، ایراد سخنرانی، انتشار اطلاعیه، برگزاری میزگرد، بازدید از آثار فرهنگی و غیره در جهت افزایش آگاهی عمومی نسبت به این نوع میراث فرهنگی خاص ، مراسمی را به این مناسبت برگزار کنند.»