سر ناپیدای کلاف تبلیغات گردشگری ایران

 به گزارش میراث ما به نقل از خبرگزاری میراث فرهنگی، وقتی در یکی از مراسم مربوط به برنامه‌های گردشگری مالزی در گالری ملی شهر کوالالامپور، نام مسئولان سفارت ایران در کوالالامپور را جزو میهمانان مدعو وی آی پی مراسم دیدم شگفت‌زده شدم! برای من که در طول سال‌های حضورم در برنامه‌های مختلف مربوط به گردشگری در مالزی کمتر حضور رسمی مقامات دولتی کشورم را در چنین مراسمی دیده بودم، این امر جالب توجه بود! اما آیا واقعا تغییری در سیاست‌ها پیش آمده بود؟! با کمی چشم گرداندن متوجه شدم که تغییری پیش نیامده و از میهمان وی آی پی ایران خبری نیست! به هر حال سال‌هاست که روابط خارجی و بین‌المللی ما با بایدها و نبایدهایی عجین است که گاهی برخی از آنها فرصت حضوری پررنگ را می‌گیرد.
اما به راستی فرصت‌ها کجا هستند و تا چه میزان از آنها استفاده می‌شود؟!

در روزهایی که گذشت انتشار گزارشی از گردشگری ایران به نقل از خبرگزاری فرانسه در روزنامه استار مالزی موجی از شادی را در میان ایرانیان مقیم مالزی ایجاد کرد که به هم‌خوان کردن لینک این گزارش در شبکه‌های اجتماعی نیز منجر شد.

برای ایرانیان ساکن مالزی که سال‌هاست نام ایران را در رسانه‌های این کشور اغلب با مضامینی چون قاچاق مواد یا انسان همراه دیده‌اند، خواندن گزارشی امیدوارکننده از آخرین وضعیت گردشگری در ایران، آن هم در دوره‌ای که روابط میان دو کشور ایران و مالزی چندان گرم به نظر نمی‌رسد، جای تعجب و شادی داشت. البته این شادی شاید بیشتر از آن که به رونق گردشگری مرتبط باشد از آن جهت بود که سرانجام نامی از ایران به نیکی در رسانه‌های مالزی انعکاس یافته است.

هرچندکه پیش از این گه‌گاه ردپایی از فرهنگ و هنر ایرانی در تلویزیون دولتی یا برخی رسانه‌های این کشور دیده شده؛ از پخش سریال یا فیلم‌های سینمایی تا گزارش‌هایی از جشنواره‌ها یا هنرمندان ایرانی، اما این گونه انعکاس‌های خوشایند در مقابل گزارش‌ها و اخبار ناخوشایند مربوط به حضور ایرانیان در این کشور آن قدر کم رنگ است که گاهی اصلا به چشم نیامده است. از این رو شاید باید از این موج شادی، ناخرسند شد و پرسید چرا باید ردپای نام ایران در رسانه‌ها آنچنان کم رنگ باشد که انتشار یک گزارش این‌چنین شادی آور شود و چرا گردشگری ایران با رنگ ‌پریدگی حضور خود در این کشور که یکی از بازارهای هدف ایران است، روبروست؟!

ایران و مالزی دارای مشترکاتی هستند که یکی از عمده‌ترین آن‌ها عضویت در سازمان کشورهای اسلامی است. هر دو کشور در قاره آسیا واقعند و عضو گروه D8 و از گذشته روابط دیپلماتیک و اقتصادی خوبی بین آنان برقرار بوده است. دو شهر اصفهان و کوالالامپور و جزیره‌های "کیش" و "لنکاوی" سال‌هاست که با یکدیگر خواهر خوانده هستند، گذشته از اینکه ردپای هنر و معماری ایرانی را در بسیاری از مناطق این کشور می‌توان دید. شاید تنها وجود یکی دو مورد از موارد ذکر شده کافی باشد تا هر یک از دوکشور را به بازاری برای دیگری تبدیل کند. چنانکه در زمینه گردشگری از کمی بیش‌تر از 10 سال پیش این اتفاق افتاد و مالزی با تمرکز بر روی جذب گردشگر، دانشجو و متقاضی اقامت ده ساله از منطقه خاورمیانه و به ویژه ایران به طور جدی به برنامه‌ریزی و فعالیت در این زمینه پرداخت و در طول سال‌های بعدی آمارها نشان داد که به موفقیت‌های بزرگی نیز دست یافت. هر چند که شرایط ویژه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در داخل ایران نیز این روند را سرعت بخشید. تبلیغات گسترده، ارائه تورهای ارزان قیمت و صدور ویزای سه ماهه برای گردشگران ایرانی در فرودگاه مالزی از جمله عواملی بود که مالزی را در این امر موفق‌تر کرد.

چیزی نگذشت که تعداد گردشگران ورودی ایرانی به مالزی از رقم 27 هزار و 215 نفر در سال 2007 با یک رشد 98.2 درصدی به 44177 نفر در سال 2008 رسید و پس از آن در بیشترین تعداد به 139617 نفر در سال 2011 منتهی شد(20.1درصد رشد نسبت به سال قبل از آن). از سوی دیگر دانشجویان ایرانی با رسیدن به رقمی فراتر از 15 هزار نفر بزرگترین گروه دانشجویان خارجی در مالزی را تشکیل دادند هم‌چنین ایرانیان متقاضی اقامت ده ساله (MM2H)در رتبه نخست جدول جای گرفتند. و هر چند که در طول سه سال گذشته، نوسانات در نرخ ارز و اعمال سخت‌گیری‌هایی در مواردی از قبیل صدور ویزا سبب کاهش تعداد ایرانیان در این کشور شده و ساکنان ایرانی مالزی را از رقمی در حدود 100 هزار نفر به کمتر از نصف رسانده اما هم‌چنان تورهای سفر به مالزی رونق دارند و گردشگران ایرانی در پائین‌ترین سطح خود و در شرایطی که به نظر می‌رسد مالزی دیگر چندان اصراری هم به خوشامدگویی به ایرانیان ندارد، به رقمی برابر 49 هزار و 150 نفر تنها در نیمه نخست سال 2014 رسیده‌اند.

این در حالی است که به گفته مسئول بخش اقتصادی سفارت ایران در مالزی که امور گردشگری را نیز عهده‌دار است، (در خوش بینانه‌ترین شکل) براساس تعداد ویزاهای صادر شده از طریق سفارت، حدود 1200 مالزیایی در سال 1392 به ایران سفر کرده‌اند که با توجه به امکان صدور ویزای بدو ورود برای گردشگران مالزیایی حتا اگر این تعداد را چهار برابر کنیم می‌بینیم که رقمی در حدود 5 هزار گردشگر مالایی حتا در برابر رقم 49 هزار و 150 نفر گردشگران ورودی ایرانی به مالزی در نیمه نخست سال 2014، درصد بسیار ناچیزی را تشکیل می‌دهد.

سال‌هاست که گفته می‌شود "مالزی" به عنوان یک کشور اسلامی گردشگر فرست، یکی از بازارهای هدف گردشگری ایران در منطقه جنوب شرق آسیاست. این کشور در کنار چین، سنگاپور، کره جنوبی، نیوزیلند، استرالیا، هند و تعداد دیگری از کشورهای مسلمان و همسایه از جمله 32 کشوری هستند که بر اساس اعلام معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی ، نامشان به عنوان بازار هدف به وزارتخارجه اعلام شده و گفته شده که قرار است برایشان برنامه‌ریزی خاصی صورت گیرد. هرچند که هم‌چنان از سیاست منسجمی در انجام تبلیغات برنامه‌ریزی شده و حتا غیر برنامه‌ریزی شده در این کشور (والبته دیگر کشورها) در طول این سال‌ها هنوز خبری نیست.

در طول سال‌های گذشته در مالزی تعداد محدودی نشست مشترک و حضور نمایشگاهی در زمینه گردشگری برگزار شده که در تمامی آن‌ها به نوعی سفارت ایران نیز نقش داشته است.

هر چند که تعداد حضور ایران در نمایشگاه‌های سفر مالزی که هر ساله به دفعات و با موضوعات مختلف برگزار می‌شود شاید حتا به تعداد انگشتان یک دست هم نرسد. در این گونه نمایشگاه‌ها اگر نامی از ایران باشد، گاه به واسطه فعالیت دفاتر مسافرتی خصوصی ایرانی، محلی و یا حتا ترک است که ایران را به عنوان یکی از کشورهای اسلامی مقصد گردشگران مالزیایی تبلیغ می‌کنند.

آخرین حضور و شاید تنها حضور غرفه‌ای مستقل از ایران در بازار سفر مالزی (Matta) که هر سال دو بار برگزار می‌شود به سال 2012 (شهریورماه 91) باز می‌گردد که سفارت ایران در مالزی با همکاری سازمان میراث فرهنگی و چند دفتر مسافرتی در این نمایشگاه حاضر شد.

اگرچه حضور ایران در این نمایشگاه اتفاق خجسته‌ای بود اما به نظر می‌رسید که دفاتر مسافرتی چندان آن را جدی نگرفته و از این فرصت بهره کافی را نبرده بودند و برنامه منسجم و خلاقانه‌ای بر ای معرفی دیدنی‌های ایران دیده نمی‌شد. بنابر اخبار منتشر شده هم‌زمان با آغاز به کار این نمایشگاه، یک یادداشت تفاهم نیز بین عضو اتحادیه جامعه تورگردانان ایران و رییس انجمن آژانس‌های مسافرتی و گردشگری مالزی (ماتا) در زمینه توسعه گردشگری بین دو کشور به امضا رسید که البته گویی سرنوشت نتایج این تفاهم‌نامه هم به دیگر تفاهم‌نامه‌ها گره خورد.

پیش از این نمایشگاه نیز، دومین نشست مشترک سفارت ایران در مالزی و انجمن آژانس‌های مسافرتی و گردشگری مالزی (ماتا) با حضور شرکت‌های هواپیمایی ایران و آژانس‌های گردشگری مالزی به منظور بررسی راه‌های تسهیل تبادل گردشگر میان دو کشور در مالزی برگزار شده بود.

در ماه آگوست گذشته (2014) نیز سفارت ایران در نمایشگاه سفر لوکس مالزی شرکت کرد و با در اختیار گذاردن 10 غرفه به دفاتر مسافرتی خصوصی و خط هوایی ایران‌ایر و هنرمندان ایرانی فرصتی دیگر را برای معرفی جاذبه‌های گردشگری ایران رقم زد.

اما به هرحال با وجود این تلاش‌ها هم چنان مشخص نیست که ایران چه سیاستی را در قبال جذب گردشگر از کشور مالزی در پیش رو دارد؟ آیا قرار است سفارت ایران متولی تبلیغ گردشگری ایران در مالزی باشد؟! که در این صورت بنا به گفته مسئولان اقتصادی سفارت ایران در دو دوره جاری و گذشته ،نیاز به برنامه مشخص و تخصیص بودجه کافی است. پیش از این مسئول اقتصادی سفارت ایران در دوره قبل که مسولیت برپایی غرفه ایران در نمایشگاه ماتا را نیز بر عهده داشته است در گفت و گویی مطرح کرده بود که در صورتی که سازمان میراث فرهنگی در همکاری با وزرات امور خارجه بتواند ظرفیت‌های گردشگری ایران را همراه نقاط قوت و ضعف به اطلاع رایزنان اقتصادی ایران در سفارت‌خانه‌ها برساند و همچنین بر اساس مدل از قبل پیش‌بینی شده، برنامه مشخصی را با تخصیص بودجه مناسب به اجرا در آورد، می‌توان شاهد توفیقات بسیار خوبی در استفاده از ظرفیت‌های بسیار مناسب سفارت‌های ایران در سراسر جهان در خصوص جلب گردشگران خارجی و در نهایت رونق اقتصاد گردشگری بود. "

مسئول کنونی بخش گردشگری سفارت ایران در مالزی – نیز در گفت و گو با CHN با تاکید بر اینکه از نظر امکانات در ارسال گردشگر مالزیایی به ایران مشکلی وجود ندارد و تسهیلات لازم در زمینه خطوط هوایی مستقیم و صدور ویزا فراهم شده، مهم‌ترین نکته در این زمینه را بحث تبلیغات می‌داند. او بر این باور است برای رونق گردشگری ایران در مالزی باید چند نکته را مدنظر داشت: اختصاص بودجه خاص، طرح و برنامه مشخص و تبلیغات وسیع برای تغییر چهره ایران. البته او معتقد است که گردشگری لازم است که یک روند متقابل و دوجانبه داشته باشد و اگر ایران در نمایشگاهی در مالزی شرکت می‌کند مالزی نیز باید این امر را مورد حمایت قرار داده و در ظرفیت‌های نمایشگاهی ایرانی شرکت کند. وی تاکید می‌کند تلاش در این زمینه باید متقابل باشد و طرف مالزیایی نیز باید در زمینه توسعه گردشگری و شناخت فرهنگ‌های متفاوت میان دو کشور همکاری بیشتری کند!

با این وجود، به اعتقاد او صنعت گردشگری ایران هنوز آمادگی پذیرش تعداد زیاد گردشگران خارجی را ندارد و گذشته از روبرو شدن با تحریم‌ها، از امکانات اقامتی گرفته تا بسته‌های سفر، به روز شده و مناسب گردشگران نیست.

پیش از این نیز مسئول قبلی سفارت در امور اقتصادی، تاکید کرده بود که اگر تغییری در زیرساختارهای کشور پدید نیاید، چنانچه نتیجه تمام تلاش‌ها به خصوص درباره کشور مالزی، منجر به اعزام سه تا پنج هزار گردشگر مالزیایی در یک دوره شش ماهه آبان 91 تا اردیبهشت 92 (که فصل گردشگری مالزی است) بشود، گام بسیار بزرگی برداشته شده‌است (در مدت زمان مشابه قبلی یعنی آبان 90 تا اردیبهشت 91، این عدد کمتر از چند صد گردشگر بوده است).

در این میان به نظر می‌رسد که برای رایزنی‌های فرهنگی نقش چندان جدی به طور مستقیم در حوزه گردشگری دیده نشده و ظاهرا جنبه اقتصادی و صنعتی آن بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

آقای دکتر ضبایی رایزن فرهنگی ایران در مالزی در گفت و گویی در حاشیه حضور ایران در نمایشگاه سفر لوکس مالزی، با انتقاد از مدیریت گردشگری کشور در سال‌های گذشته می‌‌گوید بخش دولتی طی این سال‌ها کمترین اقدامی برای جذب گردشگر از مالزی انجام نداده‌ و عمده موارد توسط بخش خصوصی مدیریت شده است.

او با بیان اینکه نگاهی که در خارج از کشور در نیاز به صنعت گردشگری به عنوان یک علم وجود دارد، در داخل کشور موجود نیست، می‌افزاید: "در سه سالی که به عنوان رایزن فرهنگی ایران در مالزی فعالیت کرده‌ام حتی یک بروشور از مراکز گردشگری در ایران دریافت نکرده‌ام، با این وضعیت چگونه می‌توان در سطح جهانی جایگاهی داشت."

از آنچه تاکنون در این زمینه انجام شده می‌توان دریافت که دولت برای خویش نقش سیاست‌گذاری و طراحی (و البته نظارت و ممیزی ) را در نظر گرفته و این بخش خصوصی است که باید با پرداخت هزینه و تلاش مضاعف موجبات رونق گردشگری کشور را فراهم آورد. هر چند که این نقش سیاستگذاری و طراحی نیز در چارجوب مشخصی اجرایی نشده است.

از سوی دیگر بخش خصوصی نیز معتقد است که نباید نقش حمایتی دولت را از نظر دور داشت امری که در بسیاری از کشورهای موفق در زمینه گردشگری اتفاق افتاده است و دولت باید در انجام تبلیغات وسیع بخش خصوصی را یاری رساند.

این در حالی است که براساس آخرین اخبار، معاونت گردشگری در زمینه تبلیغات نیز دست به دامان بخش خصوصی شده و در نظر دارد مزایده‌وار، اطلاع‌رسانی و تبلیغات گردشگری ایران را نیز به بخش خصوصی واگذار کند.

شاید کمتر از 8 سال پیش بود که در معاونت گردشگری خبر راه‌اندازی دفاتر اطلاع رسانی گردشگری ایران در برخی کشورها انتشار یافت – طرحی که در ماه‌های اخیر نیز از سوی آقای رحمانی موحد (معاونت گردشگری) – دوباره مطرح شده است. یکی از کشورهای مطرح شده در آن سال‌ها مالزی بود که ظاهرا یک دفتر مسافرتی ایرانی در مالزی عهده‌دار این امر شده بود. درست در ساختمانی که این دفتر مسافرتی واقع بود، دفتر تبلیغات و اطلاع رسانی گردشگری ترکیه نیز فعالیت می‌کرد و در حالیکه در دفتر ایرانی کمترین خبری از تبلیغات بود، در دفتر ترکیه همه نوع بروشور و اقلام تبلیغاتی به زبان محلی موجود بود و به عکس ایران، ترکیه شرکت‌کننده حاضر در اغلب نمایشگاه‌ها و محافل مرتبط بود. در طول این سال‌ها از نمایشگاه‌های غذای حلال گرفته تا بازارهای سفر، این ترکیه است که پای ثابت است وبا هنرمندان و تجار و فعالان صحنه گردشگری خویش ردپای خود را تا آنجا بر دل این کشور نقش کرده که امروزه از هر مالزیایی اهل سفر که بپرسی یا به ترکیه سفر کرده یا قصد سفر دارد.

در یکی دو سال اخیر کشور ازبکستان نیز در این منطقه فعال شده و با شناخت کافی از بازار هدف به معرفی آثار تاریخی و فرهنگی خویش و جذب گردشگر مشتاق قدم گذاردن به دل تاریخ پرداخته است. حالا کم‌کم رسانه‌های تخصصی گردشگری مالزی رنگ و بوی نقش و نگار گنبدهای فیروزه‌ای و معماری این کشور را که گویی تکه‌ای از ایران هستند، به خود گرفته‌اند و تورهای آسیای میانه کم‌کم مشتریان خود را می‌یابند.

اما در این میان با پایان یافتن ماموریت تبلیغ و اطلاع رسانی احتمالا یک ساله آن دفتر مسافرتی در همان سال‌ها، گویی سکان اطلاع‌رسانی و تبلیغ گردشگری ایران در مالزی بی هدف رهاشد هرچندکه شاید از ابتدا هم در جای مطمئنی بنا نهاده نشده بود.

سوالی که اکنون مطرح می‌شود این است که آیا این گونه فعالیت کردن بخش خصوصی آن هم در بازه زمانی یک ساله تاکنون نتیجه موفقیت آمیزی داشته که باز قرار است تکرار شود؟ آیا بخش خصوصی از حمایت دولتی برخوردار خواهد بود و آیا آزادی کامل را در اجرای برنامه‌های تبلیغی خود داراست؟ و آیا دانش کافی در این زمینه در بخش خصوصی متقاضی امر تبلیغات وجود دارد؟

از سویی آیا اساسا معاونت گردشگری به عنوان متولی رونق گردشگری کشور از یک طرح کارشناسی شده برای تبلیغات منطقه‌ای بهره‌مند است تا به واسطه بخش خصوصی به عنوان دفتر اطلاع‌ارسانی آن را به اجرا گذارد؟ و اساسی‌تر این که آیا گردشگری قرار است در اولویت برنامه‌های دولت قرار بگیرد تا بودجه‌ای برای تبلیغات و توسعه آن در بازارهای هدف نیز در نظر گرفته شود؟

براساس اعلام مسئول اقتصادی پیشین سفارت ایران در مالزی، با توجه به برنامه‌های تبلیغی در نظر گرفته شده برای توسعه گردشگری ایران در مالزی و جذب گردشگر بیشتر - که شامل برنامه‌های گسترده تبلیغی از تبلیغات آنلاین تا رسانه‌ای و برگزاری تورهای آشناسازی می‌شود - رقمی برابر 248 هزار دلار پیش‌بینی و به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ارائه شده که البته از شواهد چنین بر می‌آید که تاکنون این طرح عملی نشده است.

به هر روی آنچه مسلم است این است که ضعف تبلیغات گردشگری ایران در جهان آنچنان آشکار است که حتی اخیرا سفیر مالزی در ایران نیز به آن اشاره کرده و می‌گوید:" ایران چنان در فضای جهانی دچار ضعف تبلیغاتی است که خارجی‌هایی که وارد ایران می شوند از سطح امنیت این کشور شگفت زده می‌شوند." و این ضعف را می‌توان در تک تک نوشته‌ها و تجربیات گردشگرانی که به ایران سفر کرده‌اند یافت! اما این کلاف سر در گم تبلیغات گردشگری ایران که هر بار بر زمینی می‌غلتد، تنها در این چرخش، پیچ و تاب‌هایش بیشتر شده و در فرصتی که صرف باز کردن آن می شود، دیگر کشورها به مقصد رسیده و در پی هدفی نو می‌روند...